ΠΑΛΙΟΙ ΚΑΙ ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Απανωμερίτης

Ο προβατινίστικος χορός ή προβατίνα ή απανωμερίτης ή νταγκουνάκι, είναι ένας από τους παλιούς τοπικούς χορούς της Κρήτης. Χορεύονταν στο Αμάρι και στην επαρχία Άγ. Βασιλείου του νομού Ρεθύμνου, μα και σ’ άλλα χωριά του Ρεθύμνου και προς τα Ηρακλειώτικα μέχρι και λίγο μετά τον πόλεμο. Τον λέγανε προβατινίστικο, γιατί στις κινήσεις του ο χορευτής χτυπάει το πόδι του στη γη, όπως κάνουνε τα πρόβατα όταν θα νευριάσουν! Μαρτυρίες μεγαλύτερων σε ηλικία κατοίκων της επαρχίας Αμαρίου αναφέρουν ότι τραγουδούσαν και μαντινάδες πάνω στο σκοπό του Απανωμερίτη, οι οποίες όμως δε διασώζονται στη μνήμη τους...

Zερβόδεξος

Ένας ένας εύθυμος και κωμικός χορός και ταιριάζει με το πνεύμα των Αποκριών. Ονομάζεται ζερβόδεξος γιατί οι χορευτές χορεύουν πότε με κατεύθυνση προς τα ζερβά (αριστερά) και πότε προς τα δεξιά. Η αλλαγή της πορείας γίνεται όταν ο λυράρης παίξει κάποιο συγκεκριμένο υψηλό φθόγγο. Οι συνεχείς αυτές στροφές συμβάλλουν στην εύθυμη ατμόσφαιρατου χορού, πολύ περισσότερο όταν, συχνά, ο λυράρης "κατευθύνει" τους χορευτές έξω απο το καφενείο ή την πλατεία, όπου γίνεται το γλέντι ή πάνω σε τοίχους, σε ρυάκια κ.λ.π.

Λαζώτης ή Λαζώτικος

Από τους ξεχασμένους χορούς της Κρήτης, του οποίου η μελωδία είναι ακόμα πασίγνωστη στην Κρήτη αλλά λόγω της άγνοιας πολλών νέων χορεύεται όλο και πιο σπάνια. Χορεύονταν κυρίως στον νομό Ρεθύμνης. Αναφερόμαστε στο πασίγνωστο "Κάνε με κυρά γαμπρό" του Κώστα Μουντάκη το οποίο αρκετά συχνά χορεύεται ως χασαποσέρβικο(!) Χορός που προέρχεται από την παράδοση του Πόντου με δύο πιθανές ερμηνείες για την καταγωγή του. Είτε λοιπόν ήρθε στην Κρήτη από τους Λάζους (λαός της περιοχής του Εύξεινου Πόντου) γύρω στον 18ο αιώνα, ή μεταφέρθηκε από Κρήτες πολεμιστές που πολέμησαν στους Βαλκανικούς πολέμους στις αρχές του 20ου αιώνα. Άντρες και γυναίκες στον χορευτικό κύκλο, πιασμένοι από τις παλάμες και κάνοντας οκτώ βήματα, απέδιδαν αυτό τον χορό.

Εθιανός Πηδηχτός

Μια ακόμα εκδοχή του Πηδηχτού χορού της Κρήτης. Ο πρώτος μουσικός της περιοχής που παρουσίασε τον Εθιανό (πήρε την ονομασία του από το χωριό Εθιά των Αστερουσίων Ορέων) Πηδηχτό, είναι ο μουσικός Φουστάνης, από τους πρωτομάστορες μουσικούς, του οποίου όμως δεν έχουν διασωθεί μουσικές του συνθέσεις, όπως μας λέει ο Σάββας Πετράκης.

Μικρό μικράκι

Γυναικείος χορός, χορευόταν στον νομό Ρεθύμνης στο πλείστο των επαρχιών αυτού. Οι γυναίκες σχημάτιζαν κύκλο και στην γραμμή αυτού χόρευαν με τις παλάμες πιασμένες στο ύψος των ώμων με λυγισμένους αγκώνες.

Κουτσαμπαδιανός ή κατσιμπαδιανός ή κατσαμπαδιανός χορός ή Κουτσιστός

Έχει έντεκα βήματα και αποδίδεται με λύρα. Χορεύεται κυρίως στο νομό Ρεθύμνου και ειδικότερα στην επαρχία Αμαρίου, αλλά και σε περιοχές γύρω απ' αυτήν όπως το χωριό Χάρκια της επαρχίας Ρεθύμνου. Σώζεται παράδοση που αναφέρει ότι πρωτοχορεύτηκε από οπλαρχηγό της Αμπαδιάς Αμαρίου, που θέλησε να χορέψει πεντοζάλη, και λόγω της αναπηρίας του στο πόδι, οι μουσικοί προσάρμοσαν το ρυθμό. Ο ίδιος έσερνε το αριστερό πόδι, ενώ το δεξί το στήριζε στο έδαφος. Στα βήματα του λοιπόν προσαρμόστηκε αυτός ο χορός, ο οποίος σώζεται ως τις μέρες μας. Παίζεται στις δύο πρώτες στροφές του πεντοζαλιού, ενώ δεν γίνονται ταλίμια και άλλες φιγούρες από τον «πρώτο» του χορού. Στον Κατσαμπαδιανό λέγονταν ερωτικές μαντινάδες, αλλά και κάποιες που αναφέρονταν στον ίδιο το χορό.

Λασηθιώτικος Πηδηχτός

Χορός που ανήκει στην οικογένεια των πηδηχτών χορών της Κρήτης με πιθανή κοινή καταγωγή τον αρχαίο Πυρρίχειο χορό. Στο Λασηθιώτικο πηδηχτό απεικονίζεται όλη η αρχοντιά και η σεμνότητα των ανθρώπων της ανατολικής Κρήτης. Στην Σητεία τον λένε "Στειακό" και στην Ιεράπετρα "Γεραπετρίτικο" (παλιά στην Ιεράπετρα λεγόταν συνήθως "Κρητικός χορός"). Αναμφισβήτητα είναι ο αντιπροσωπευτικότερος χορός της ανατολικής Κρήτης, στον οποίο χαρακτηρίζονται μα και εκτιμώνται τόσο οι επιδέξιοι χορευτές όσο και οι καλοί οργανοπαίχτες. Αρχίζει με αργή ρυθμική αγωγή και προοδευτικά γίνεται γρήγορος αλλά και συγκρατημένος χωρίς ποτέ να ξεπερνά τα όρια και να καταλήγει σαν διονυσιακός. Πάντα όταν ο χορός φτάνει προς το τέλος, ο βιολάτορας "γυρίζει" στην "ασκομπαντούρα" δηλαδή στην απομίμηση του ήχου της. Ο πηδηχτός έχει κάποιες μικρές παραλλαγές στη Σητεία, την Ιεράπετρα και το Μεραμπέλλο τόσο στα βήματα αλλά και στη μελωδία η οποία παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία.

Ντουρνεράκια

Ο γνωστός χορός Χασαποσέρβικο, ο οποίος πέρασε στη δισκογραφία από τον Κώστα Μουντάκη την δεκαετία του 1960. Από αφηγήσεις γνωρίζουμε ότι τουλάχιστον στο νομό Ρεθύμνου χορεύονταν από τις αρχές του 20ου αιώνα.

Ρουμαθιανή σούστα

Eίναι ένας από τους πολλούς ξεχασμένους χορούς της Κρήτης με καθαρά τοπική σημασία. Την συναντάμε και με την ονομασία Ρουματσίτικη ή Γιτσικιά σούστα. Από τους ίδιους τους τοπικούς χορευτές ονομάζεται απλώς σούστα. Είναι κυκλικός χορός, ο οποίος ανήκει και αυτός στην παμπάλαια ιστορία του πυρρίχιου ή καλύτερα μια εκδοχή πυρρίχιου χορού στα Χανιά. Και ακριβώς λόγω της τοπικής της σημασίας (Παλιά Ρούματα Κισσάμου) πήρε το όνομα Ρουμαθιανή. Κάτι ανάλογο με τους πυρρίχιους χορούς της υπόλοιπης Κρήτης (Μαλεβιζιώτης, Όρτσες, Στειακός πηδηκτός κλπ.). Εκτελείται μόνο από άνδρες, που ο πρώτος κάνει κάποια ταλίμια και οι υπόλοιποι τον ακολουθούν σε αυτά. Τα όργανα που αποδίδουν την Ρουμαθιανή σούστα είναι κυρίως το βιολί με λαγούτο και το θιαμπόλι με λαγούτο ή και μόνο του.

Εμπυρρίκιος

Ονομασία κρητικού πηδηχτού χορού που καταγράφηκε στο χωριό Πλατάνια Αμαρίου σε μουσική συγγενική με εκείνη του γρήγορου πεντοζάλη, και συγκεκριμένα με τη γνωστή μελωδία "Με τους Μαγιού τσι μυρωδιές". Τα βήματά του είναι άγνωστα, επομένως και η σχέση του με το πεντοζάλι παραμένει αδιευκρίνιστη, όπως και η προέλευση του ονόματός του, που θυμίζει εμφανώς το όνομα του αρχαίου πυρρίχιου (γι' αυτό και υιοθετήσαμε εδώ τη συγκεκριμένη ορθογραφία).

Σωτής

Λαϊκή διασκευή της γνωστής Πόλκας που έγινε γνωστή και διαδώθηκε στην Κρήτη, τουλάχιστον στο νομό Ρεθύμνης, αρχές του εικοστού αιώνα, μεταμορφωμένος σε ιδιότυπο ζευγαρωτό κρητικό χορό. Ιδιαίτερα παιχνιδιάρικος και ερωτικός, εξυπηρέτησε τις ανάγκες της εποχής παίρνοντας και σατιρική διάθεση. Στα "γυρίσματά του" (τις μελωδίες του), που ήταν λίγα και απλά, τραγουδιούνταν ερωτικά και σατιρικά ρυθμικά δίστιχα, όπως:

Ένα-δύο, ήρθεν ο Σωτής,

ελάστε, κοριτσάκια, να χορέψετε κι εσείς!

Ένα-δύο-τρία-τέσσερα,

και με τσι μαργιολιές μου κοντά μου σ' έφερα!

Τριζάλης

Πηδηχτός χορός που χορευόταν στο Νομό Ρεθύμνου και συγκεκριμένα στην περιοχή της Αμπαδιάς (νότιο τμήμα της επαρχίας Αμαρίου), με λαβή από τις παλάμες και λυγισμένους τους αγκώνες. Το όνομα του είναι σύνθετο από τις λέξεις τρία και ζάλα (βήματα) γι' αυτό και ονομάστηκε Τριζάλης. Συχνά χαρακτηρίζεται "Κουρουθιανός", πράγμα που σημαίνει ότι συνηθιζόταν ιδιαίτερα στο χωριό Κουρούτες της Αμπαδιάς. Ο αείμνηστος Γ. Μουζουράκης αναφέρονταν στο χορό με τη μαντινάδα:

Τριζάλης ο Κουρουθιανός, ρίζα του Ψηλορείτη,

πολύ πανέμορφος χορός και άγνωστος στην Κρήτη

Μανάς

Τοπική παραλλαγή του σιγανού χορού, καταγεγραμμένη από το Δημήτρη Σγουρό στην περιοχή της Κριτσάς Μεραμπέλλου (νομός Λασιθίου). Το όνομά του προέρχεται από το "τσάκισμα" (επωδό) "Για το Θεό, μανά μου!", που λέγεται ανάμεσα στις μαντινάδες.

Ντάμες

Συρτός (ή σούστα σε ορισμένα χωριά) που χορεύεται από ζευγάρια, και συναντάται κυρίως στο νομό Ρεθύμνου. Συνηθιζόταν να χορεύεται σε στιγμές χαράς και ευθυμίας, κυρίως τις απόκριες. Χορεύεται από άντρες και γυναίκες, με τη γυναίκα να κρατάει την άκρη ενός μαντηλιού με το αριστερό της χέρι και δίπλα της να πιάνει την άλλη άκρη ένας άντρας μέχρι τη στιγμή που ο λυράρης θα φωνάξει "ντάμα", οπότε κάθε άντρας αφήνει το μαντήλι της ντάμας του για να πιάσει δίπλα σε αυτήν που είναι μπροστά του. Ο χορευτής που βρίσκεται στο τέλος μένει συνήθως μόνο με τη συνοδεία μιας καρέκλας (γιατί οι γυναίκες είναι σκόπιμα κατά μία λιγότερες)! Εκτενή αναφορά στο χορό κάνει και ο Γ. Ψυχουντάκης από την Ασή Γωνιά Ρεθύμνου στο βιβλίο του "Αετοφωλιές στην Κρήτη"

Ξενομπασάρης

Το όνομα του το οφείλει στη μαντινάδα που τραγουδιέται πάντα πρώτη κατά τη διάρκεια του χορού:

"Ξενομπασαριακάκι μου ξενομπασάρικο μου

Σγουρό βασιλικάκι μου και να σουνε δικό μου"

Η μελωδία του είναι χαριτωμένη, ανάλαφρη και προκαλεί τους μερακλήδες να χορέψουν. Παλαιότερα τον χόρευαν και τον τραγουδούσαν σε κάθε γλέντι ιδιαίτερα στα ορεινά χωριά της Ιεράπετρας και στο κάτω Μεραμπέλλο (όπου τον λένε "Μάνα") Ήταν πασίγνωστος μέχρι και τη δεκαετία του 60. Είναι στρωτός και αργός χορός που μοιάζει με το Σιγανό που χορεύουν σήμερα. Μπορούμε να πούμε με επιφύλαξη πως ο Ξενομπασάρης είναι μια παλιά τοπική μορφή του σιγανού χορού. Βέβαια όσοι έζησαν τη χρήση και των δύο αυτών χορών, έχουν όλοι τους την άποψη ότι άλλος ο ένας χορός και άλλος ο άλλος.

Πρινιανός ή Μπριμιανός ή Πρινιώτης

Ο Πρινιώτης είναι ένας χορός που έχει τις ρίζες του στην ανατολική Κρήτη. Χορευόταν όμως και από τα μέσα του περασμένου αιώνα και στον νομό Ηρακλείου και στον νομό Ρεθύμνης. Εκτελείται από άνδρες και γυναίκες με τα χέρια των ανδρών πιασμένα πάνω από τα χέρια των γυναικών. Στα πρώτα γυρίσματα οι άνδρες σήκωναν τα χέρια και άφηναν τις γυναικές και πηγαίνοντας από πίσω τους χόρευαν αντίθετα από αυτές. Άνδρες και γυναικές με χέρια πλέον πιασμένα από τις παλάμες, συνέχιζαν να χορεύουν σε αντίθετη φορά, έως ότου και ξαναβρίσκονταν πάλι οι άνδρες πίσω από τις γυναικές και ξανασχημάτιζαν παλι τον κύκλο όπως γινόταν στην αρχή του χορού.

Ρόδο

Γυναικείος χορός που εντοπίζεται, τουλάχιστον στις μέρες μας, στην επαρχία Κισσάμου, ένας από τους τοπικούς χορούς των Χανίων, που ατόνησαν από τα μέσα του 20ου αιώνα λόγω των πολιτισμικών και κοινωνικών συνθηκών. Το ύφος της μουσικής του συγγενεύει με Αιγιοπελαγίτικα μουσικά ιδιώματα, υπενθυμίζοντας ότι η Κρήτη στεφανώνεται από τη "μεγάλη μάνα" των Ελλήνων, τη θάλασσα.

πηγή: www.cretan-music.gr